Als ik iets beloof doe ik dat ook, zelfs voor journalisten die vinden dat ik me onwetenschappelijk gedraag als ik pleit voor meer tolerantie ten aanzien van moslims. Naar aanleiding van de twitter uitwisseling over Blackburn, stuurde Wierd Duk me een toespraak van Putin die handelt over de omgang met minderheden en andere culturen. Of ik wil zeggen wat ik daarvan vond. Natuurlijk wil ik dat graag doen, maar zoiets kost tijd. Zeker als je het goed wilt doen. Hier komt mijn reactie.
De toespraak kun je hier vinden:http://en.kremlin.ru/events/president/news/19243 en is gehouden tijdens een bijeenkomst van de Valdai International Discussion Club op 19 september 2013. De Valdai Discussion Club is een gezelschap van intellectuelen, waaronder ook Westerse vertegenwoordigers van bijvoorbeeld Harvard. Putin hield daar een toespraak die handelt over identiteit in de moderne wereld ( new strategies to preserve our identity in a rapidly changing world). Door de toenemende openheid ziet Putin dit als een uitdaging. Het uitgangspunt zet ons al meteen in een bepaalde richting, namelijk die van het conservatisme. Putin gaat er niet vanuit dat de identiteit zal veranderen maar dat deze behouden moet blijven. Hij ontkent daarbij zeker niet dat er een voorwaartse beweging is maar Putin heeft het wel over het weerstaan van zowel interne als externe uitdagingen. Daarbij refereert hij frequent aan de natie als ijkpunt voor identiteit, iets dat hij als een fundamentele voorwaarde ziet voor Rusland. Dit sterke nationalisme mag ons niet verbazen van Putin. Het is wel een ideaal uit de negentiende eeuw en het is daarom zeer de vraag of de identiteit die hoort bij het nationalisme wel past in de eenentwintigste eeuw. Dit is een gedachte die Putin verder niet aanroert: intellectuele, geestelijke en morele kracht bepalen de kwaliteit van een maatschappij waarin de burgers zichzelf als een natie beschouwen. Geschiedenis, waarden en tradities maken daar een onlosmakelijk deel vanuit. Kortom juist in deze veranderende en open tijd waar de ‘oude’ identiteit zo onder druk staat moet teruggegrepen worden naar historie, waarden en tradities uit het verleden. Het is vanuit dit perspectief niet vreemd dat Putin de Krim en de Oekraïne weer bij Rusland wil voegen, immers bij de historie hoort ook het historisch grondgebied.
Realistischer wordt Putin als het gaat om het hernieuwd opbouwen van een identiteit, tenslotte is de Russische identiteit die hij nastreeft in de twintigste eeuw twee keer vernietigd. Een identiteit kan niet van bovenop worden opgelegd als ideologisch monopolie. Nee de nationale identiteit is een levend organisme dat gevormd moet worden door mensen met uiteenlopende standpunten en meningen over de actuele problemen. Putin benadrukt dat de Russische identiteit noodzakelijk een multi-etnisch karakter heeft en dat het ontkennen daarvan (en separatisme is het ontkennen van identiteit volgens Putin) een vernietiging is van onze genetische code (een term waarvan ik aanneem dat hij deze overdrachtelijk gebruikt). De soevereiniteit, onafhankelijkheid en de territoriale integriteit van Rusland zijn onvoorwaardelijk stelt hij en kritiek is toegestaan maar moet opbouwend zijn. Het levend organisme van de identiteit is sterk gebonden aan het verleden en de diverse etnische minderheden binnen Rusland maken een onlosmakelijk deel uit van die identiteit en worden niet geacht zelfstandig te willen worden. Zelfs de veranderende identiteit moet blijven binnen de grenzen van het verleden.
Nog extremer wordt Putin wanneer hij het heeft over buitenlands beleid en de morele aspecten. Hij hekelt keihard de nieuwe ontwikkelingen in West-Europa waar de Christelijke bronnen van nationale, culturele, religieuze en seksuele identiteiten worden ontkend. Het geloof in God wordt in het Westen volgens Putin gelijkgesteld aan het geloof in de Duivel en er zijn zelfs landen waar pedofiele partijen worden opgericht (ik vraag me af waar?). Putin pleit voor een vasthouden aan de traditionele Christelijke waarden en geeft ruimte voor rechten van minderheden mits ze de rechten van de meerderheid niet ter discussie stellen. Deze formulering laat ruimte open maar impliceert assimilatie en geen integratie van minderheden. Rusland is een groot voorstander van internationaal recht maar niet van een supra-nationale orde in wat Putin een uni-polaire, gestandaardiseerde wereld noemt. Tenslotte zo stelt hij is de diversiteit van de wereld door God gegeven.
Tot slot valt hij de multi-culturele samenleving aan, een model dat Europa volgens hem heeft ingevoerd om te betalen voor het koloniale verleden. Zoals velen verwart Putin hier het multi-culturele model met cultuurrelativisme. Als goed voorbeeld noemt hij de Russische samenleving waar verschillende culturen hun autonome en culturele identiteit hebben kunnen behouden. Iets wat voor Putin een onlosmakelijk onderdeel uitmaakt van de Russische identiteit. Zei hij eerder nog dat een identiteit niet van bovenaf kan worden opgelegd nu roemt hij het ‘state-civilisation model’ waarin de Russische taal, cultuur en de Orthodoxe kerk een versterkende rol speelden. Het is de hoofdtaak van een staat te zorgen voor gelijke rechten voor leden van alle traditionele geloven en het atheïsme, inclusief vrijheid van geweten. Ik denk dat hier bewust vrijheid van handelen is weggelaten omdat volledig in strijd zou zijn met de eerdere uitspraak over het recht verschillend te zijn mits dit blijft binnen de rechten van de meerderheid. Wel benadrukt Putin de rol van het individu.
Opnieuw strijdig met zijn eerdere opmerking dat een identiteit niet van bovenaf kan worden opgelegd is de sterke leidende rol die het onderwijs moet spelen in het bijbrengen van de Russische cultuur en literatuur. Het onderwijs dient de basis te leggen voor de identiteit. Tot slot spreekt hij zichzelf nog eenmaal tegen wanneer hij het heeft over verdere integratie met de Eurasische staten. Weliswaar mogen de staten hun nationale identiteit behouden maar hij voorziet een grote rol voor Eurazië op het gebied van de globale samenwerking. Het lijkt mij onmogelijk om dit zonder enige vorm van supra-nationale instantie te doen, maar wellicht zie Putin hier een letterlijk leidende rol voor Rusland zodat de Eurasian Economic Union een zwakke afspiegeling wordt van de USSR.
Samenvattend is dit een echte toespraak. Iedere luisteraar zal hierin iets vinden wat aansluit bij zijn of haar overtuiging. Het standaard mechanisme van Putin is duidelijk, er is ruimte voor verschillende culturen en geloven binnen Rusland maar binnen de nauw vastgelegde grenzen van de meerderheid. Putin biedt nooit ongebreidelde of ongelimiteerde vrijheid en bouwt in iedere toezegging een controlemechanisme. Identiteit is gekoppeld aan de geschiedenis van de natie en is iets wat behouden moet blijven, Christelijke waarden zijn leidend en een identiteit wordt niet van bovenaf opgelegd maar de staat zorgt voor stevige kaders. En de bezetting van de Krim en de Russische Oekraïne strategie toont aan dat Putin het als zijn taak ziet om die historische kaders indien nodig te restaureren.
Indirect, want onuitgesproken, lees je in de toespraak dat de Christelijke waarden van de Russische Orthodoxe Kerk leidend zullen blijven binnen het morele discours en die zullen de ruimte voor homo-huwelijk en openlijke homoseksualiteit inperken. Het bewaken van de Russische identiteit gebeurt door een sterke staat, een sturend onderwijs dat het individu opleidt binnen de Russische cultuur en multi-etnicitiet die geen onafhankelijkheid toestaat. De basis van deze identiteit ligt in het verleden, zoals bij iedere identiteit. Anders dan bij de Westerse identiteit dient het verleden als een fundament en biedt geen ruimte voor vernieuwende vormen die los staan van de natie. Op de nieuwe wereldburger die een paar jaar in New York, Moskou, Peking en London leeft, heeft Putin geen antwoord. De wereld mag veranderen maar uitsluitend binnen de grenzen die Putin stelt. Door identiteit te koppelen aan nationalisme is de persoonlijke vrijheid beperkt tot het belang van de natie en daarmee indirect de staat. Dat in de echte wereld de natie minder belangrijk is, wordt door Putin niet genoemd en hij creëert een visie die haaks staat op de nieuwe technologische ontwikkelingen waarbinnen grenzen een ondergeschikte rol spelen. Technologische ontwikkelingen die bovendien een zeer belangrijke rol spelen in de betekenis van identiteit. Platforms als twitter, facebook en blogs geven ruimte voor virtuele identiteiten die zich kunnen groeperen en een machtsfactor worden buiten de klassieke structuren. De voorbeelden zijn overal om ons heen aanwezig. De Russische overheid lijkt zich dit wel te realiseren want is strategisch bezig met het destabiliseren van deze identiteiten door het actief verspreiden van desinformatie. Als we de vrijheid van het internet blijven bewaken is dit uiteindelijk een verloren strijd.
De grenzen die Putin aan de identiteit stelt uit het verleden zijn niet alleen territoriaal maar juist ook moreel en cultureel. Dit laat zien waarom Putins Rusland zo goed aansluit bij extreem rechts in Europa (le Pen, Wilders etc.) die op Europees niveau exact hetzelfde nastreven. De verborgen eis van assimilatie in plaats van integratie sluit naadloos bij deze groeperingen aan. Maar de organische identiteit van de toekomst zal worden gevormd door grenzeloze technologie. Technologie waardoor zowel onze morele waarden alsook onze cultuur mondiaal zullen worden omdat de grenzen van de natie-staat virtueel zijn. In een dergelijke omgeving is assimilatie niet langer een optie omdat het aantal subculturen in essentie onbeperkt is en in stand kan blijven buiten het zicht van de staat. Daarom is de koppeling van identiteit aan het negentiende-eeuwse concept van de natie onrealistisch of alleen realiseerbaar door zware repressie en inperking van de vrijheid van het internet. Voldoende reden om de visie van Putin sterk af te wijzen.
Andrevanes's Blog 